تصور می­کنم باید از دنبال بدترین‌ها گشتن دست بکشیم. بدها از بدترها و بدترین‌ها، قدرت بیشتری برای تخریب دارند. کمی گذشت، از عمری که لجام­گسیخته در حال عبور بود و من احساس می­کردم هیچ اتفاق بد مخصوصی، یا حادثه­ی قهری ناگواری برایم نیفتاده است؛ اما لایه­های درونی وجودم، احساساتی چون ناکامی و جهل و غمی فشرده را بی­آنکه منشائی شفاف و قابل وصف داشته باشد، به دوش می­کشید.

 

بعد بیشتر درباره­اش فکر کردم. توی اتوبوس در حال برگشت از دانشگاه، در حال چای نوشیدن، توی صف نانوایی و هنگام کتاب خواندن. فکر می­کنم و به این نتیجه هدایت می­شوم که مجموعه خرده­ناراحتی­های روزمره­ام، تاثیر قوی­تری از یک اتفاق بزرگ اندوه­ناک یک­هویی، رویم داشته است. تاثیری که آرام و ملایم و از بغل دیوار آمد، کهنه­جانم کرد و قبله­ی حیاتم را کم­رنگ. حالا باز هم فکر می­کنم و از خودم یک سوال تعیین­تکلیف­کننده می­پرسم: «چه مکان هایی، چه انسان­هایی، چه نگاه­هایی، چه اندیشه­هایی برای من تولید خرده­غم کرده و خواهد کرد؟»

 

یاد حرف مادربزرگ دوستم می­افتم که گفته بود: «آدمیزاد خودش هم متوجه نمیشه زندگی چطور از پا درش میاره». اما حقیقتا من قصد نداشتم نفهمیده و نخوانده و ندیده و کندوکاو نکرده، از پا در بیایم؛ پس باید زندگی­ام را زیر ذره­بینی از جنس تامل می­بردم و مرور می­کردم آن لحظاتی را که اهمیتشان به ظاهر کم، و اثرشان در باطن فزونی داشت.

 

پادکست‌­های مرتبط گوش دادم. کتاب­هایی که به توصیف این احوالات پرداخته بود، خواندم؛ و جوییدم و پوییدم تا دستِ­کم، بدون دویدن از پای درنیامده باشم. همه­ی این جَهدها را انجام دادم و جز بی­حاصلی به سببی نرسیدم. روز و شب از فکر و خیال و حجم پرهوای سنگین زندگی، در گنگ­حالتی به سر می­بردم که یک روز که در حال خواندن یکی از مصاحبه­های سروش صحت بودم، او جمله­ای گفت که سرنخ معمای من شد. و آن جمله این بود که «انسان­ها از دریچه­ی نگاه­کردن به اطراف خود هم می­توانند مطالعه کنند» و من شروع به مطالعه از طریق نگاه کردن، کردم.

 

اولین خرده­اندوهی که شکار کردم، نوعی خباثت پنهان در رفتار غالب انسان­ها، بود؛ که به احتمال زیاد، خودشان هم به آن غافل اند و آن خباثتی از جنس نادیده­گرفتنِ دیگری است. یعنی همین من و شمایی که به نگهبان محل کارمان سلام نمی­کنیم-گویی که او از اضافات خلقت باشد- یا در امور شخصی افراد تجسس می­کنیم-گویی که امور شخصی خودمان است- یا به هنگام ظلم آشکار علیهِ هم­جنس و غیر­ هم­جنس، هم­وطن و تبعه، پیاده و سواره، سکوت می­کنیم و حتی ذره­ای هم احتمال نمی­دهیم که کوه به کوه نرسد اما آدم به آدم چرا. و این یک خباثت بزرگ و همه­گیر است که نوع انسان این پیام را به نوع دیگری از انسان بدهد که: من تو را نمی­بینم و دغدغه­ات دغدغه­ی من نیست و کمبودت مرا هیچ نگران نمی­کند و ترست مرا نمی­ترساند و عدم­ات مرا معدوم نمی­کند. و خباثت­های روزانه و کوچک همین من و شما است که مسبب درد دیگری می­شود و در طولانی مدت، «مجموعه بد»ها کارگرتر از «بدترین»ها می­شوند.

 

خباثت جرمی علیه روح انسان است و به علت میزان نهفتگی و پیچیدگی و لایه­لایه بودنش است که ضمانت اجرایی ندارد. اما اگر ذره­ای به این فهم نائل شویم که «بنی آدم اعضای یک پیکر اند»، شاید خود به خود متعهد شویم که بر این پیکره، بیش از این بار ِکژفهمی و کج­عملی اضافه نکنیم.

 

و نوع شایع دیگری از خباثت، نادیده گرفتنِ خود است. و این غمِ وزن­داری که هم­اکنون بر روی قلبت و دستت و چشم­هایت و صورتت سنگینی می­کند شاید حاصل همین نوع از خباثت باشد؛ و شاید همان دانه­ی تسبیحی است که گمش کردی و گلی است که برای خودت نخریدی و کتابی است که نخوانده­ای و ارتباطات مضری است که ترک نکرده ای. و حالا شاید خوب باشد که عصر پنجشنبه­ای برای خودت چای دارچین دم بگذاری و گوشه­ای بنشینی و فکر کنی که چطور می­شود کمتر در معرض و خطر ابتلا به انواع خباثت­ها، بود؛ و دمادم به خود متذکر شوی که «اگر می­توانی کاری انجام دهی، پس باید آن کار را انجام دهی»

 

و شاید تسکین­مان بدهد اگر بدانیم، خباثت­های جهان تمامی ندارد و همین من و شمای کنشگر و ناطق، نهایتاً می­توانیم بار پلیدی زندگی را سبک کنیم؛ اما گمان اشتباهی است که فکر کنیم می­توانیم ریشه­اش را به کل بخشکانیم. و باید کاری کنیم که پاکی بر پلیدی غلبه کند و بیشتر حس شود. همین!

مریم مصدقیان

برای خواندن مقالات بیش‌تر از این نویسنده ضربه بزنید.